Шүлс ялгаралт бол хүний бие организм дахь чухал процесс. Энэ нь амны хөндийн салст бүрхэвч, буйл, шүд болон хэлний хэвийн байдлыг хангаж байдаг. Хэрвээ шүлс ялгаралт багасвал юу болдог вэ? Энэ нь танд ус дутагдаж байгааг илтгэхээс гадна ксеростоми гэх аюулт өвчний шинж тэмдэг илэрч буйг харуулна.
Шүлс ялгарал нь хоол боловсруулалтанд болон хоолны амтыг мэдрэхэд тусалдаг. Шүлс ялгарлын тусламжтайгаар шүдэнд наалдсан хоолны үлдэгдлүүд салж, шүдийг гэмтээдэг хүчиллэг өнгөр саармагждаг. Шүлс нь амны салст бүрхэвчийг хатахаас хамгаалдаг. Түүнчлэн шүлс бие организмын дархлааны хамгаалалтанд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Аманд шүлс ховордвол багалзуур хоолой болон амны хөндийн үрэвсэл үүсэх эрсдэл ихэсдэг. Аман доторх архаг хуурайшил буюу ксеростомийн үндсэн шалтгаанууд, шинж тэмдгүүд болон эмчлэх аргуудыг танд танилцуулъя!
Уг өвчний шинж тэмдгүүд болон шалтгаанууд
Ам хуурайших нь маш олон таагүй мэдрэмжийг дагуулдаг. Жишээ нь, ам хэт хуурайшвал хэл хорсож болно. Энэ байдлыг “шатаж буй хэлний” хам шинж гэж нэрлэдэг. Шүлс ялгарал багасах нь хүнд олон таагүй байдлыг авчирдаг. Ам хуурайших, наалдах, ярихад хүндрэлтэй болох, хоол идэх, залгихад хүндрэлтэй болох, амнаас эвгүй үнэр үнэртэх гэх мэт. Байнга ханиалгаж, хоолойн дотор гадны биет байгаа мэт мэдрэмж төрснөөс үүдсэн хоолой өвдөлт үүсдэг. Ангинаар их өвддөг болно. Хоолой сөөнгө болж, уруул хуурайшиж, хагардаг. Хэл хуурай, хүнд болно. Амны салстад шарх үүснэ.
Урьд нь ксеростоми бол нас ахихад илэрдэг өвчин гэж үздэг байсан. Эмч нарын мэдэгдэж байгаагаар хөгшин хүмүүс ийм хуурайшил үүсгэдэг “буруутнууд” болох олон янзын эмийг (тэдгээр нь 400 гаран) байнга хэрэглэдэг. Ийм эмнүүдэд дараах төрлийн эмнүүд орно:
өвчин намдаагч эмнүүд
шээс хөөх үйлчилгээтэй эмнүүд
астмны эмнүүд даралтны эмнүүд
нойрсуулагч эмнүүд
тайвшруулагч эмнүүд
булчин суллагч эмнүүд
Түүнчлэн хавангийн эсрэг эмнүүд, тэр дундаа харшлын эсрэг эмнүүд, ханиадны үед хэрэглэгддэг зарим эмнүүд багтана. Дээр дурьдсан эмнүүдийг нэг дор хамтад нь хэрэглэх юм бол гаж нөлөө илүү их илрэх болно.
Уг өвчнийг үүсгэхэд нөлөөлдөг хүчин зүйлүүдийн дотор эмийн хүчин зүйлээс гадна өөр бас олон хүчин зүйлүүд бий. Толгойн хэсэг болон хүзүүний хэсэгт шарлага хийлгэх болон химийн эмчилгээ зэрэг нь шүлсний булчирхайн үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлдөг. Заримдаа ксеростоми шүлсний булчирхайн идэвхижлийг хариуцдаг мэдрэл гэмтсэнээс болж үүсдэг. Түүнчлэн Шегрений хам шинж эсвэл чихрийн шижингээс болж үүсдэг.
Шегрений хам шинжийн үед гадна шүүрлийн булчирхай, тэр дундаа шүлсний болон нулимсны булчирхай гэмтдэг. Дундаж үзүүлэлтээр уг дархлааны өвчнөөр жилд 400 мянгаас 3,1 сая хүн өвчилдөг ба энэ өвчнөөр эмэгтэйчүүд эрчүүдийг бодвол их өвддөг. Шегрений хам шинжийн үед ам хуурайшихаас гадна хамар, хоолой хуурайших, шүлсний булчирхай болон тунгалгийн булчирхай томрох, нүд үрэвсэх, зовхи хавдах, хоолой сөөх, шүд хорхойтох зэрэг шинж тэмдгүүд илэрдэг. Яваандаа өвчин хүндэрвэл бусад эрхтнүүдийг өвчлүүлдэг. Булчингууд, үе мөч, элэг, нойр булчирхай, ходоод гэх мэт.
Чихрийн шижний үед, глюкозын түвшин өндөр байх үед өвчтөнд ам хуурайших шинж тэмдэг илэрдэг. Цусан дахь сахарын хэмжээг багасгах үйлчилгээтэй эмнүүд хэрэглэсний дараа мөн ийм байдал үүсч болно. Хуурайшилт үүсэх шалтгаануудад стресс, үрэвсэл, багалзуур хоолойн өвчлөл зэрэг орж болно. Тамхи татах нь ксеростоми үүсгэдэггүй боловч уг өвчнийг үүсгэх таатай нөхцлийг бүрдүүлдэг. Аль ч тохиолдолд хэрвээ та ам хуурайших өвчин туссан бол эмчид юм уу шүдний эмчид хандаарай. Эмийн бус шалтгаанаас үүдсэн ам хуурайших өвчний үед эмч эрт үеийн чихрийн шижин эсвэл Шегрений хам шинж гэсэн онош тавьж болно.
Шүдний эмч мөн амны хөндийн өвчлөлтэй холбоотой хамгийн хэцүү асуудлуудыг шийдэхэд тусална. Шүдний эмчид тогтмол үзүүлэх нь ксеростомийн сөрөг үр дагавруудыг багасгахад нөлөөтэй. Учир нь энэ өвчин амны хөндийн өдөр тутмын арчилгааг сайн хийх, шүдний эмчийн зөвлөгөөг дагахыг шаарддаг. Шүдээ шүдний сойзоор угаах боломжгүй, гар доор шүдний утас байхгүй үед хоол идсэнийхээ дараа амаа заавал зайлах хэрэгтэй. Их хэмжээний усыг өдрийн туршид уух нь амны хөндийн байдлыг сайжруулдаг. Спирт агуулаагүй ам зайлагч уусмалыг өдөр тутамдаа ашиглаж бай.
Эрүүл шүлсний булчирхай өдөрт 3 хүртэл литр шүлс ялгаруулдаг. Шүлс нь хоол хүнсний хүчиллэгийг (хүчил нь шүдийг гэмтээдэг) саармагжуулахад нэн шаардлагатай. Мөн шүлс нь хоол зажлах, залгих явцыг дэмжиж, амны хөндийг чийглэж өгч байдаг.
Шүлсний шүүрлийг сайжруулах хэдэн арга:
– Хатуу чихэр хүлхэж, элсэн чихэргүй бохь зажил
– Шүлс ялгарлыг идэвхижүүлэхийн тулд нимбэг эсвэл хүчиллэг сүүн бүтээгдэхүүнүүд (тараг, аарц гэх мэт) хэрэглэх нь сайн нөлөөтэй.
– Өдрийн турш 1,5 л хүртэлх ус уу
– Хоолны үед хоол идэх явцыг зөөлрүүлэхийн тулд ус эсвэл сүү уу.
– Унтаж байхдаа агаар чийгшүүлэгч ашигла.
– Хэт хүчиллэг, давслаг, чихэрлэг ундаа уухгүй байх
– Кофеин агуулсан ундааны хэрэглээг хязгаарла
– Эмийг шилж сонгож, зөв зохистой хэрэглэх. Эмчийн зааваргүйгээр дур мэдэн өөрийгөө болон бусдыг эмчлэхээс зайлсхий.
– Шүдний эмч дээр болон эмчлэгч эмч дээрээ тогтмол очих.
