Хүний сэтгэц тайлагдашгүй сонин хачнаар дүүрэн. Тиймдээ ч бид өөрсдөө ч тархиныхаа тухай энгийн зүйлсийг тэр бүр мэддэггүй.
БИД ДУРСАМЖАА БАЙНГА ӨӨРЧИЛЖ БАЙДАГ
Бидний дурсамж богино хэмжээний кино эсвэл клип шиг гэж бид боддог. Дурсамжууд тархины нэг хэсэгт оршиж, хэзээ ч өөрчлөгдөхгүй гэж боддог шүү дээ. Гэхдээ үнэн хэрэгтээ, бид дурсамжаа сэргээх бүрд өнгөрсөн үеийн үйл явдлыг өөрчлөн дурсдаг гэнэ.
Жишээ нь, та өнгөрсөнд болсон гэр бүлийн цайллага дээр хэн хэн байсныг нарийн санахгүй байлаа гэж бодоё. Харин танай нагац эгч нэг ч удаа гэр бүлийн цайллаганаас хоцорч байгаагүй. Тиймээс та түүнийг тэнд байгаагүй ч гэсэн байсан мэтээр дурсна.
ХҮМҮҮС ЗӨВХӨН ХЯЗГААРЛАГДМАЛ ТООНЫ НАЙЗ НӨХӨДТЭЙ БАЙЖ ЧАДНА
Сэтгэл судлаачид болон социологчид хүмүүс хичнээн тооны найз нөхөдтэй ойрын харилцаатай байж чадахыг илэрхийлдэг Данбарын тоог гаргажээ. Энэ тооны зарчмын дагуу та фейсбүүк дээр олон мянган “найз”-тай байсан ч амьдрал дээр ердөө 50-200 хүнтэй л жинхнээсээ харилцаж чаддаг аж.
БИД ЗАВГҮЙ БАЙХ ҮЕДЭЭ ИЛҮҮ ЖАРГАЛТАЙ БАЙДАГ
Та нисэх буудал дээр тээшээ авах ёстой байна гэж төсөөл. Та 10 минутын дотор тээш олгож байгаа бүс рүү хүрч, чемоданаа тэндээс авна.
Одоо өөр нэг төстэй нөхцөл байдлыг авч үзье. Зөвхөн та 2 минутын дотор тээш өгөх хэсэгт очих боломжтой байв. Гэхдээ та дахин 8 минут чемоданаа хүлээнэ.
Дээрх хоёр тохиолдолд хоёуланд нь та тээшээ 10 минутын хугацаанд авна. Гэхдээ хоёр дахь тохиолдолд та хүлээж, тэвчээр тань алдарна. Учир нь хүний тархи ажиллахгүй байх дургүй, үргэлж завгүй байхад дуртай байдаг. Ээлжит даалгавраа гүйцэтгэсний шагнал болгож тархи дофамин ялгаруулах бөгөөд ингэснээр бид илүү аз жаргалтай болдог аж.
БИД НЭГ ДОР 3-4 ЗҮЙЛИЙГ ТОГТООЖ ЧАДДАГ
Хүмүүсийн тархи мэдээллийн 3-4 блокийг л нэгэн зэрэг хадгалж чаддаг гэдгийг судалгаагаар тогтоожээ. Мөн эдгээр мэдээлэл нь 20-30 секунд л хадгалагддаг байна. Бид энэ мэдээллийг дахин дахин давтахгүй бол 20-30 секундын дараа л мартдаг гэнэ.
Жишээлбэл, та машин жолоодож явахдаа утсаар ярьж байлаа гэж бодоё \гэхдээ ийм үйлдэл битгий хийгээрэй, амь насанд аяюалтай\. Энэ үед танд утасны дугаар хэлж өгнө, та бичиж амжихгүй тул цээжлэхийг оролдоно. Утсаа таслах хүртлээ 20 секундын богино хугацааны санах ойдоо тогтоохоор утасны дугаарын тоонуудыг давтан хэлнэ.
Энд дуулгахад, хүмүүст мэдээллийн 3-4 блокийг цээжлэхэд хялбар байдаг тул ихэнх зүйлс 4 тоо эсвэл мөрөөс бүтэж байдаг. Картны пин код гээд олон зүйл 4 хэсгээс бүрддэг шүү дээ.
БИД ЭД ЗҮЙЛСИЙГ ХАРЖ БАЙГАА ШИГЭЭ ХҮЛЭЭЖ АВДАГГҮЙ
Бидний тархи мэдрэхүйн эрхтнүүдээс ирж буй мэдээллийг байнга боловсруулж байдаг. Тархи бидний харж буй зүйлийг задлан шинжилж, бидэнд ойлгомжтой хэлбэрээр харуулдаг.
Жишээ нь бид текстийг үнэн хэрэгтээ уншихгүй байгаа учраас л маш хурдан уншчихдаг. Ойлгомжгүй өгүүлбэр байна уу? Тэгвэл фейсбүүк дээр өргөн тархаж байсан үсгийн дарааллын талаарх мэдээллийг эргэн сануулая. “Үсэнгий далараал яамр бйах нь чхуал биш. Хагмйин чхуал нь энхий боолн сүлүийн үгэс бйарандаа бйах нь чхуал” гэх агуулгатай англи текстүүд гарч байсан даа. Бид англиар ч монголоор ч ийм текстийг уншчихна. Өөрөөр хэлбэл бидний харж байгаа зүйл бидний хүлээж авч байгаа зүйлсээс өөр гэдгийг батлаж байгаа юм.
БИД ЦАГИЙНХАА 30 ХУВИЙГ МӨРӨӨДӨЖ ӨНГӨРҮҮЛДЭГ
Ажил дээрээ тун чухал баримт бичгийг уншиж байхдаа гэнэт л хэд дахин уншсан ч ойлгохгүй байх нь элбэг. Та уншиж байгаа зүйлээ ойлгохын оронд таны оюун санаа өөр газар төөрч явах үе байдаг шүү дээ.
Бид өдөр бүр нийт цаг хугацааны 30 хувийг, зарим тохиолдолд \урт хугацааны аяллын үеэр\ 70 хувийг мөрөөдөж өнгөрүүлдэг гэдгийг Калифорнийн эрдэмтэд тогтоожээ. Энэ нь ч муу зүйл огт биш. Мөн л дээрх судалгаанд өгүүлснээр, мөрөөдөмтгий хүмүүс илүү бүтээлч, даалгавар зорилтыг сайн шийддэг, стрессээс хялбархан салж чаддаг хүмүүс байдаг гэнэ.
БИД ХООЛ, СЕКС, АЮУЛ ГЭСЭН 3 ЗҮЙЛИЙГ АНХААРАХГҮЙ ӨНГӨРЧ ЧАДДАГГҮЙ
Зам дээр гарсан ослыг хүмүүс яагаад заавал хардаг юм бол гэж та бодож байсан уу? Аймшигтай үзэгдэл байсан ч бид харж л байдаг.
Энэ нь тархинд байх оршихуйг хариуцдаг хэсэгтэй холбоотой гэнэ. Энэ хэсэг нь эргэн тойрныг тольдож, би үүний идэж чадах болов уу? Түүнтэй секс хийвэл яах бол? Энэ намайг хөнөөх болов уу? гэсэн асуултуудад хариулж байдаг гэнэ. Хоол, секс, аюулгүйгээр бид оршихгүй бөгөөд тархи энэ гуравт аандаа л анхаарал хандуулдаг байна.
БИДЭНД АЛЬ БОЛОХ ӨРГӨН СОНГОЛТ ХЭРЭГТЭЙ
Эрдэмтэд нэгэн сонирхолтой туршилт судалгаа явуулжээ. Дэлгүүрт хоёр ширээ тавин, нэгэн дээр нь 6 төрлийн чанамал, нөгөө дээр нь 24 төрлийн чанамал байрлуулсан байна. Хүмүүсийн 60 хувь нь 24 төрөлтэй ширээний хажууд илүү удаан зогссон бол 6 төрлийн чанамал тавьсан ширээнээс худалдан авалт хийсэн тохиолдол нь 4 дахин их байсан гэнэ.
Яагаад гэж үү? Дээр өгүүлсэн, бидний тархи нэгэн зэрэг 3-4 төрлийн мэдээллийг хүлээж авдаг гэснийг санаж байна уу? Ийм л учраас бага тооны сонголттой хэсгээс эцсийн сонголтоо хийх нь хялбар байдаг.
ИХЭНХ ШИЙДВЭРИЙГ БИД УХАМСАРГҮЙГЭЭР ГАРГАДАГ
Бид үйлдэл бүрээ сайтар бодож тунгаадаг гэдэгтээ итгэхийг хүсдэг. Гэхдээ өдөр тутмын шийдвэрүүдийн 60–80 % нь ухамсараас ангид гарсан шийдвэрүүд байдаг гэнэ. Өөрөөр хэлбэл автоматаар л гаргачихдаг аж.
Секунд тутамд бидний тархинд мэдээллийн хэдэлн сая нэгж ирдэг. Энэ их ачааллыг багасгахын тулд зарим шийдвэрийг ухамсраас ангид гаргадаг байна. түлхүүрээ авах, гэрлээ унтраах, хаалга хаах гээд олон зүйлийг бид бодож ч амжилгүй автоматаар хийдэг аж. Мөн чухамхүү үүний учир гэрээс гарчихсан хойноо индүүгээ салгасан билүү, үгүй билүү гэж эргэлзэх нь эмэгтэйчүүдэд байнга тулгардаг асуудал шүү дээ.
ОЛОН ҮЙЛДЛИЙГ ЗЭРЭГ ХИЙЖ ЧАДДАГ ХҮН ГЭЖ ҮГҮЙ
Хүмүүс гагцхүү нэг л ухамсарт үйлдлийг хийж чаддаг гэдгийг харуулсан олон судалгаа бий. Ярих, уншихыг зэрэгцүүлэн хийх гээд үзээрэй. Эсвэл захидал бичингээ сонсдог ном сонсох гээд үз. Нэг их үр дүнд хүрэхгүй л болов уу. Учир нь хүний тархи нэг л үйлдэл дээр анхаарлыг тогтоон барьдаг аж.
Гэхдээ 2 үйлдлийг нэгэн зэрэг хийх тохиолдол бий. Нэг нь биеийн хөдөлгөөн нөгөө нь автоматаар хийдэг үйлдэл байвал энэ нь боломжтой. Тухайлбал та явангаа утсаар ярьж болно. Гэхдээ энэ тохиолдолд ч анхаарал сарнин хэн нэгэнтэй мөргөлдөх, эсвэл утасны цаанаас ирэх зарим яриаг сонсохгүй өнгөрөх магадлал тун өндөр.
Г.Бямбасүрэн
Shuud.mn
