Сүүлийн үед ялангуяа бүсгүйчүүдийн дунд ихээр яригдах болсон арьсны хачигийн тухай мэргэжлийн хүнтэй ярилцсанаа хүргэж байна. Манай энэ удаагийн ярилцлагын зочноор АӨСҮТ-ийн их эмч, АУ-ны магистр, докторант Ц.Сарангуа оролцлоо. Дашрамд дурьдахад Сарангуа эмч маань 2012 оны “Хүрэл тогоот” ЭШБХ-д оролцож тэргүүн байр эзэлсэн ба БШУЯ, ШУА-ийн “Грант”-ын эзэн болсон юм.
Демодекс хачиг гэж юу вэ. Энэ талаар ярина уу?
Арьсны демодекс хачиг гэдэг нь хүний арьсанд шимэгчлэн амьдардаг хачиг юм. Тосны булчирхайд амьдардгийг нь demodex folliculorum гэдэг, demodex brevis гэж бас бий энэ нь сормуусны уутанцарт амьдардаг. Хүний арьснаас ялгаран гарч буй тос (тосны булчирхайн шүүрэл), гуужсан арьсаар хооллодог. Демодекс хачиг хүйсний хувьд ялгаатай. Эр, эм демодекс хачиг хоёулаа тосны булчирхайн хүүдийд байрлан үр тогтолт явагддаг. Үр тогтсон эм хачиг тосны булчирхайн сувагт өндгөө гаргадаг. Харин эр хачиг тосны булчирхайн тосны урсгалаар буцаж, арьсны гадаргууд гарч ирдэг. Тосны булчирхайн шүүрлийн гадагшлах урсгалаар өндөгнүүд гарч, арьсан дээр цуварч, голдуу үсний уутанцрын амсарт байрладаг.
Зарим нян бактерийг хүний биед байх ёстой гэж үздэг. Тэгвэл энэ хачиг хүний арьсанд байх ёстой зүйл үү?
Зарим судлаачид нь үүнийг хүний арьсны 1см2 талбайд 1-2 байх ёстой гэж үздэг. Харин зарим нь огт байх ёсгүй гэж үздэг. Гэвч яг тогтоогдсон зүйл байхгүй. Эрүүл арьсанд шинжилгээ хийхэд энэ хачиг илэрдэг. Тэгэхээр энэ нь эмгэг үүсгэлгүйгээр хүний арьсанд шимэгчлэн амьдрах чадвартай гэж хэлж болно.
Демодекс нь ямар үед эмгэг үүсгэдэг вэ?
Арьсны 1см2 талбайд агуулагдах демодекс хачигны тоо нэмэгдэж, тухайн хачигны ялгаруулж буй биологийн идэвхит бодис болох липаза эсгэг ихэссэнээр тосны булчирхайн тосыг задлан шингэрүүлж өөрийн амьдрах нөхцлийг сайжруулдаг. Ингэж арьсанд тос ихэсгэснээр эмгэг төрөгч нян бактериуд үржиж олшрох нөхцөлийг бүрдүүлдэг. Ингэснээр эмгэг үүсгэнэ.
Ямар эмгэг үүсгэдэг вэ?
Демодексийн тоо ихэссэнээр демодекоз хэмээх өвчин үүсгэдэг. Демодекс хачигны өвөрмөц байрлалыг “Демодекозын гэрвалжин” гэдэг. Үүнд хамрын угалз, хамар уруулдын нугалаас, эрүү орно. Мөн сормуус, чих, хуйх, мөн цөөн тохиолдолд цээж нуруунд демодекс хачиг байрладаг. Гадаад, дотоод хүчин зүйлийн нөлөөний улмаас хоёрдогчоор демодекс хачиг олширч, улмаар арьсны суурь эмгэгийн эмнэл зүйг хүндрүүлэх тохиолдол их байдаг. Ихэнхидээ ам тойрсон амны үрэвсэл, энгийн батга, ягаан батга, хамрын улайх хам шинж зэрэг нь суурь эмгэг болж, хоёрдогчоор демодекс хачиг олширч демодекоз хавсардаг. Демодекоз нь эмнэл зүйн хувьд улайралт, улайлт-гуужилтат, идээт цэврүүт, гүвдрүүт, ягаан батга төст зэрэг эмнэл зүйн хэлбэрүүдээр илэрдэг. Энэ өвчний үед арьс улайх, эрвэгнэх, загатнах шинж тэмдэг илэрнэ.
Хүнээс хүнд халддаг уу?
Хүнээс хүнд халдварлаж болно. Демодекс хачиг олон өндөг гаргадаг боловч гадаад орчинд ил хаягддаг, арьсан дээр ил байдгаас болоод өөр хүний гар, хацар зэрэгтэй шууд шүргэлцэх үед халдварлаж болно. Гэвч демодекс хачиг тос багатай арьсанд удаан амьдарч чадахгүй учраас тэр бүр эмгэг голомтын эх болдоггүй. Шөнийн цагаар бие гүйцсэн демодекс хачигнууд арьсны тосны булчирхайн сувгаар дамжин арьсны гадарга руу гарч арьсны гадаргуу дээгүүр явдаг. Ингэснээр хамт унтаж буй хүндээ халдварлах магадлалтай.
Ямар шинжилгээ өгдөг вэ?
Ер нь демодекс хачиг илрүүлэх шинжилгээ өгөхийн өмнө нүүрээ савандаж угаах, спиртэн уусмалаар арьсаа цэвэрлэх, гоо сайхны бүтээгдэхүүн хэрэглэх, шинжилгээ өгөх гэж байгаа хэсгийн арьсандаа эмчилгээ хийлгэх зэрэг нь демодекс хачигны илрүүлэлтийг алдаатай гаргаж болохыг анхаарах хэрэгтэй.
Урьд нь тосны булчирхайн шүүрлийг шахах аргаар демодекс хачиг байна байхгүй гэсэн баримжааг л гаргадаг байсан. Харин сүүлийн үед арьсны 1 см2 талбайд агуулагдах демодекс хачигны тоог гаргадаг болсон. Энэ нь демодекс хачигны олшролыг бодитоор гаргах, эмчилгээний тактик боловсруулах зэрэгт дөхөм болсон, илүү найдвартай шинжилгээний арга гэсэн үг. Зарим тохиолдолд демодекс илэрсэн л бол шууд устгах эмчилгээ хийж байгаа нь буруу. Үүнд эмчилгээг ямар үед хийх вэ гэсэн шалгуур шаардлагатай байгаа. Түүнчлэн хүмүүс өөрсдөө демодекс хачигны талаар мэдлэгтэй, ямар тохиолдолд ямар эмчилгээ хийлгэх ёстой талаар тодорхой хэмжээний ойлголттой байх хэрэгтэй.
Эмчилгээний ямар хэлбэрүүд байна вэ?
Арьсны тослогыг багасгаж, тогтворжуулах, демодекс хачгийг устгах, арьсны суурь эмгэгийг эмчлэх зэрэг цогц арга хэмжээг авдаг. Демодекс хачгийг устгах эмчилгээг хийхдээ түүний амьдралын мөчлөгтэй нь уялдуулан үечлэлтэйгээр хийдэг. Демодекс хачигны хамгийн таатай амьдрах орчин нь ургамлын тос, өөх, вазелин байдаг. Эдгээр бодис нь ихэнх гоо сайхны бүтээгдэхүүний найрлаганд ордог учраас эмчилгээ хийх явцад хачиг устгах үйлдэлтэй гоо сайхны бүтээгдэхүүнээс бусад гоо сайхны бүтээгдэхүүн хэрэглэхгүй байх хэрэгтэй.
Нэг удаа эмчилгээ хийлгээд дахиж сэдрэхгүй гээд тайвширч болох уу. Эргээд эмгэг үүсэх магадлал ямархуу байдаг вэ?
Эмчилгээгээ цогцоор нь хийлгэж, эрүүл ахуйн дэглэмээ сайн бариад байвал демодекозыг бүрэн эмчлэгдлээ гэж бодож болно. Гэхдээ энэ хачиг нь хүний арьсны тосны булчирхайд амьдарч байдаг хачиг учир эргээд тодорхой нөхцөл нь бүрдвэл үржиж олшрохгүй гэсэн зүйл байхгүй, өвчин сэдрэх боломжтой.
Эмчилгээ хийлгэсний дараагаар ямар дэглэм барих вэ?
Демодекозын эмчилгээг хийлгэсний дараа удаан хугацаагаар эрүүл ахуйн дэглэм сахих шаардлагатай байдаг. Учир нь өвчтөн өөрөөсөө дахин халдварлаж, хийлгэсэн эмчилгээ үр дүн өгөхгүй байх тохиолдол байдаг. Тосон, нунтаг, шингэн гэх мэт олон төрлийн гоо сайхны бүтээгдэхүүнийг хольж хэрэглэдэг дунд болон ахимаг насны эмэгтэйчүүдэд демодексийн тоо өндөр гарах магадлал байдаг. Гоо сайхны тос, тосон бүтээгдэхүүн нь мөн демодексийн хоол болж байдаг учир гоо сайхны бүтээгдэхүүнээ зөв сонгох нь чухал.
Тослог арьстай хүмүүст энэ хачиг өндөр байх магадлалтай гэж ойлгож болох уу?
Эмэгтэйчүүд эрэгтэйчүүдээс хочр дахин илүү демодекозоор өвчилдөг ба ихэвчлэн нитгэн цайвар, тослог ихтэй арьстай хүмүүс өртөмтгий гэсэн гадны судлаачдын хийсэн судалгаанууд байдаг. Энэ чиглэлээр Монгол орны нөхцөлд судлагааны ажил хийгдэж байгаа. Бид одоогоор Монгол хүний нүүрний арьсны тослог, чийгшил, хэв шинж, хүчиллэг-шүлтжилтийн тэнцвэрт байдалтай нь уялдуулан демодекс хачиг хэр илрэх талаар судалгааны ажил хийж байна. Тослог арьстай хүний хувьд энэ хачиг олширсон байх магадлалтай өндөр юм.
Хелико бактери ихтэй хүний нүүрэн дээр “юм” гараад байдаг. Энэ нь демодекстэй холбоотой юу?
Хелико бактери нь хүний ходоодны салст бүрхүүлд байдаг. Тус бактери нь хүний ходоодны шүүрлийг ихэсгээд, ходоодны салстыг хөөлгөж хавагнуулж судсыг нь өргөсгөхөөр рефлексийн замаар хүний нүүрний арьсанд нөлөөлж эхэлдэг. Хелико бактеритай хүнд демодекс хачиг илэрдэг нь батлагдсан судлагаанууд зөндөө бий. Ходоодны өөрчлөлттэй хүмүүсийн нүүрний арьсны биоценоз, тосны шүүрлийн ялгаралт нь өөрчлөгдсөн байдаг. Иймд демодекс хачиг олшрох магадлал их.
Ярилцсан танд баярлалаа. Ажлын амжилт хүсье!
Баярлалаа.
Ярилцсан: Б.Бадамгарав
www.emegteichuud.mn
