Сонгодог урлаг бол олон зуун жилийн турш хүн төрөлхтөнд шигшигдэж ирсэн, хүний зүрх сэтгэлд шингэсэн урлаг. Ялангуяа дуурь нь тайз декораци, бүжиг, хөгжим, авьяас, хоолойн урлагаар дамжуулан олон хүнд баяр жаргал, сэтгэлийн цэнгэл бэлэглэж чаддаг.
Тиймээс дуурийн театрт зочилсон хэнбугай ч сэтгэлийн цэнгэл, хөг аялгууны жаргалыг эдэлдэг. Харин тэрхүү олон зуун жилийн урын сантай дундаршгүй ундаргаас бидэнд хүртээж баяр баясал бэлэглэдэг нь дуучид юм.
Тэр дундаа сэтгэлд дотнохон ягаан байшин, Улсын дуурь бүжгийн эрдмийн театрын уран бүтээлчдийн нөр их хөдөлмөрийн үрээр бид долоо хоног бүр шинэ дуурь, бүжгэн жүжиг үзэж сэтгэлийн таашаал авсаар байгаа билээ. Энэ удаад тус театрын гоцлол дууны ангийнхнаас Соёлын тэргүүний ажилтан Б.Эрдэнэтуяаг онцлон амьдрал, уран бүтээлийнх талаар хүргэж байна.
Хоорын дуучнаас мэргэжлийн дуучин хүртэл
УДБЭТ-ын уран бүтээлчдээс гадаад хэлний мэдлэгээрээ толгой цохидог нь Б.Эрдэнэтуяа. Италиас маэстро ирэхэд тэр л хэлмэрчилдэг. Бас унаган орос хэлтэй болохоор байнгын хамтын ажиллагаатай байдаг Орос, Буриадаас уран бүтээлчид ирэхэд толгой өвдөхгүй харилцчихдаг нэгэн юм.
Түүний ийн орос хэлийг гаргууд сурсан нь түүхтэй. Тэрбээр таван настайдаа физикч, математикч аавыгаа даган ЗХУ-ын Дубна хотод амьдарчээ. Тэндхийн Цөмийн институтэд аав нь урилгаар ажиллах болсон байна. Б.Эрдэнэтуяагийн аав, ээж удахгүй сургуульд орох охиндоо богино хугацаанд гадаад хэл заах шаардлагатай болжээ.
Ингээд тэд охиндоо орос хэл түргэн сургах зорилгоор цэцэрлэгт явуулахаас гадна хүүхдийн найрал дууны дугуйланд оруулахаар шийджээ. Энэ нь ч нүдээ олж охин нь хүүхдийн найрал дууны дугуйланд жил хичээллэн гайгүй орос хэлтэй болсон байна. Хэдэн жилийн дараа түүнийг наймдугаар ангид ордог жил тэрбээр гэр бүлийнхэнтэйгээ эх орондоо эргэн иржээ.
Ирснийхээ дараа тэрбээр дуулахаа больё хэмээн бодсон гэдэг. Математикчийн гэр бүлээс гаралтай учраас ирээдүйд тийм л мэргэжил сонгоно гэж бодсон хэрэг. Гэтэл сургуулийнх нь дуу хөгжмийн багш түүнийг “Чи заавал дуулах ёстой хүүхэд” хэмээн онцлон хэлсэн нь дуучин болох шийдвэр гаргахад ташуур өгчээ.
17 нас ч хүрээгүй охин СУИС-д шалгалт өгч тэнцжээ. Зургаан жил дуурьт гоцлон дуулсны дараа Венецийн Бенедетто Марчеллогийн консерваторийг долоон жил магистраар, дараа нь докторын зэрэг хамгаалсан байна. Тухайн үед Б.Эрдэнэтуяа Гавьяат жүжигчин Х.Үнэнхүүтэй зургаан сарын тэтгэлэгт хамрагджээ.
Түүний нэрийн хуудас “Чио Чио Сан”
Эрвээхий нүдэн Чио Чио Сан бүсгүйн эмгэнэлт хувь заяаны түүхийг өгүүлэх Ж.Пуччинийн “Чио Чио Сан” дуурь түүний нэрийн хуудас. Манай тайзнаа 1967 онд анх тоглосон дуурийг 24 жилийн дараа шинэчлэн тавьсан түүхтэй. Сопрано хоолойтой дуучдын хувьд энэ дуурьт дуулна гэдэг нэр хүндийн хэрэг.
Дуурийн ертөнц хязгааргүй баялаг бүтээлтэй. Энэ дундаас Азийн соёлыг харуулсан цөөн дуурь бий. Үүний нэг нь “Чио чио сан” буюу “Эрвээхий хатагтай”. 45 жилийн өмнө түүний багш Гавьяат жүжигчин М.Найдалмаа Эрвээхий хатны дүрийг бүтээсэн.
Харин өнөөдөр түүний шавь Б.Эрдэнэтуяа дуурийн дуучин Г.Шижирболдтой хамтран дуулж байна. Энэ тухайгаа тэрбээр “М.Найдалмаа багш Эрвээхий хатагтайн дууриар дамжуулан сонгодог урлагийн амтыг надад мэдрүүлсэн. Эхийн сүүгээр дамжин хүүхдэд хайр ирдэгтэй адил багшийн минь эрдмээр миний сон годог урлагийн зам тавигдсан.
Би энэ дуурийг Европт нэг удаа амилуулсан. Тиймдээ ч Европт өнгөрөөсөн миний карьерын дийлэнх нь энэ дуурьтай салшгүй холбоотой” хэмээн ярьсан. “Чио Чио Сан” гэвэл М.Найдалмаа, “Тоска” гэвэл Х.Уртнасан гэдэг шиг тэрбээр дүр болгоноо мөнхлөхийг хүсдэг ажээ.
“Алтан гадас” хүндэтгэл
Театртай амьдралаа холбосон тэрбээр өнгөрсөн гуравдугаар сард “Алтан гадас” одонгоор шагнуулсан. ЗХУ-ын Ардын жүжигчин Дугардашиев Буриадад СССР-ийн Ардын жүжигчин гэж дуудуулахаасаа өмнө “Алтан гадас” одонт гэж зарлуулдаг байсан гэдэг. Тэр хүн “СССР-ийн Ардын жүжигчин гэдгийг нь хэлэлгүй орхичихож болно оо,
Харин “Алтан гадас”-ыг нь орхиж болохгүй шүү” хэмээн хөтлөгчид сануулж байсан удаатай. Энэ шагнал ийм л үнэ цэнэтэй. Тийм ч учраас Б.Эрдэнэтуяа дуурийн дуучин болоод 16 жилийн дараа авсан одонгоо хамт олон, гэр бүлийнхний хамтын хөдөлмөрийн үр шим хэмээн онцолсон. Үнэхээр ч дуурийн урлаг хөгжимчид, оркестр, хоор, бүжигчид, үүдэнд угтан авч байгаа жижүүргүйгээр оршин тогтнохгүй.
Омогшил
“Ихэнх дуурь итали, орос, франц, герман хэлээр байдаг. Гэхдээ Монголынхоо дуурийг орхигдуулж болохгүй” хэмээн хэлсэн нь надад олон зүйлийг бодогдуулсан юм. Б.Эрдэнэтуяа Төрийн шагналт, хөгжмийн зохиолч Х.Билэгжаргалын “Ламбугайн нулимс”-ыг дэлхийн хэмжээний дуурь гэж боддог.
“Европчууд сонгодог урлаг Ази уруу чиглэсэн гэж ярьж байна. Тиймээс Европын хөгжимчид, удирдаачид Монголд их анхаарал хандуулах болсон. Өнөөдөр Европ модерн тал уруугаа илүү орчихсон. Дуурь ямар байх ёстой, Верди, Пуччини анх хөгжмөө яаж бичсэн, яг тэр чигээр нь Монголын театр тавьж байна. Энэ бол хорвоод байхгүй нандин эрдэнэ гэж Италиас ирсэн найруулагч, удирдаачид хэлсэн” хэмээн тэрбээр мэргэжлээрээ омогшин ярьсан удаатай.
Эх сурвалж: Үнэн.мн
