Урлаг судлаач, доктор, профессор Ц.Уранчимэг манай сонины “Arts” секцэнд шинэ булан нээж, өөрөө хөтлөн явуулж байхаар боллоо. Тэрбээр 1995 онд Монголын анхны урлаг судлалын магистр цолыг хүртсэнээс хойш мэргэжлээрээ маш өргөн далайцтай ажиллаж байгаа бөг өөд 2009 онд АНУ-ын Калифорнийн их сургуульд урлаг судлалын ухааны доктор цол хамгаалж, өдгөө тэндээ багшилж байгаа билээ.
Дэлхийн ямар ч улсын музейгээр ороход тэнд бүтээл нь тавигдсан уран бүтээлчдийн 90 хувь нь эрэгтэйчүүд байдаг талаар уншигч та бодож үзсэн үү. Энэ тухай 1970-аад онд НьюЙоркийн Колумбийн их сургуулийн багш, урлаг судлаач Линда Нохлин анх бичиж, энэ асуудлыг хөндс өн нь эдүгээ хүртэл үргэлжилж буй халуун сэдэв юм. Линда Нохлиний үзэж байгаагаар урлагийн түүхийг бичиж буй урлаг судлаачид эмэгтэй уран бүтээлчдийг хайхралг үй орхигдуулж ирсэн бөгөөд музей, үзэсгэлэнгүүдэд эмэгтэйчүүдийн үнэлэмж, уран бүтээлийн үнэлгээг тун доогуур тогтоож өгсөн байна гэжээ.
1984 онд Нью-Йоркийн Орчин үеийн музейн (МОМА) орчин үеийн урлагийн томоохон үзэсгэлэнд сонгогдсон 169 уран бүтээлчээс ердөө 13 нь эмэгтэй байснаар барахгүй кураторууд үзэсгэлэнд сонгогдсон уран бүтээлчдийг “Мастер” хэмээн танилцуулж, бусдыг нь гадуурхан дээрэлхэх хандлага гаргасан ажээ. Үүнийг долоон эмэгтэй уран бүтээлч эсэргүүцэн музейн гадаа жагсаал хийж, хот даяар зурагт хуудас нааж, “Эмэгтэйч үүд нүцгэн бол музейд орох эрхтэй” хэмээн музейн бодлогыг шүүмжилж, Линда Нохлиний адилаар эмэгтэй уран бүтээлчдийн дуу хоолой болж, энэхүү халуун сэдвийг үргэлжлүүлсэн байна.
Тэд одоог хүртэл эмэгтэй уран бүтээлчдийн эрх ашгийг хамгаалахаар тэмцэж байгаа бөгөөд энэ чиглэлээр маш өргөн хүрээтэй үйл ажиллагаа явуулж буй юм. Тухайлбал, эмэгтэй уран бүтээлчдийн үзэсгэлэн гаргах, АНУ-ын хот, мужуудаар явж зурагт хуудсууд наах, өөрсдөө түүхийг шинээр бичиж, түүнийгээ ном болгон хэвлүүлэх, лекц яриа хийх зэргээр олныг хамарч чадсан үйл ажиллагаа зохион байгуулдаг. Харин тэд чухам хэн болохоо далдлан нууж, горилла сармагчны маск зүүдэг онцлогтой.
Эдгээр эмэгтэйчүүд болон урлаг судлаач Линда Нохлиний үзэж байгаагаар эмэгтэй уран бүтээлчдийн эрх ашиг байнга зөрчигдөж ирсэн хэдий ч тэд эрчүүдээс дутахгүй чанартай уран бүтээл туурвидаг аж. Жэксон Поллокийн тухай бичсэн судлаачид түүний эхнэр, зураач Лий Краснерийн тухай дурдахг үй өнг өрс өнтэй адил тохиолдол урлаг судлалд их байдаг бөгөөд нийгмийн тогтолцооноос үүдэн эмэгтэй уран бүтээлчдийг байнга орхигдуулсаар ирсэн юм.
Эдгээр тэмцэгчдийн зүтгэл нь Баруун Eвроп болон АНУ-д XX зууны турш хүчтэй өрнөсөн феминизмийн урсгалтай шууд холбоотой, түүнээс улбаатай. Тэдний тэмцэл, зүтгэлийн ачаар эмэгтэй уран бүтээлчдийн тухай олон ном сүүлийн 20 жил хэвлэгджээ. Мөн өөх Лий Краснерийн тухай бие даасан монограф судалгааны бүтээл гарч Жэксон Поллокоос дутахгүй сайн уран бүтээлч байсныг нотолсон байна. 2000 он гарч, шинэ эрин зуунд феминизмийг хэрхэн тодорхойлох асуудал хурцаар тавигдсаны дотор өрнөд өөс гаралтай феминизмийн онол нь Дорнодын орнуудад хэрхэн зохицох талаар ярьж эхэлсэн юм. 1990-ээд оноос хойших үеийг феминизмийн гурав дахь давалгаа хэмээн нэрлэх болж, Дорнодын эмэгтэйчүүдийн урлагийн тухай судалгаа эхэлжээ. Тиймээс ч 2012-2013 онд Фүк үока Азийн урлагийн музейд Азийн эмэгтэйч үүдийн урлагийн үзэсгэлэн гарсны дотор Монголын эмэгтэйчүүдийг оруулсан нь нэн чухал юм.
Судлаач миний хувьд Линда Нохлин болон түүний хамтрагсдын үйл ажиллагаа ихээхэн ач холбогдолтой санагдах хэдий ч хувийн эрх ашгийн төлөө гэх нэрийн дор бас л явцуурхаж байгаа мэт санагддаг. Дэлхийн улс болгонд эмэгтэйчүүдийн эрх ашиг зөрчигд өнө гэж үзэж болохг үй юм.Тухайлбал, Монголд ямар ч үед эмэгтэйч үүдийг хавчих, гадуурхах, хүйсээр ялгаварлан дарамт үзүүлж, үнэлгээг нь бууруулж байсан баримт байдагг үй. Гэхдээ саяхан болтол манай эмэгтэй уран бүтээлчдийн тоо маш цөөн байсан нь гайхал төрүүлдэг.
Эрх ашгаас гадна эмэгтэй, эрэгтэй хүмүүсийн бие махбодийн өөр байдлаас шалтгаалан ертөнцийг үзэх үзэл бодол нь ч өөр байдаг.
Тухайлбал, жирэмсэн эмэгтэй хүний бие махбодь бол үнэхээр эмэгтэй хүн л мэдэрч илэрхийлж чадах нэгэн онцлог юм. Энэ зураг дээр хоёр өөр жирэмсэн эмэгтэй өөрөө өөрийгөө мэдэрч, үүгээр ертөнцтэй харилцаж буй.
mongolnews
