Эртний нэгэн домог хүүрнэвэл рашааны тухай ойлголт төрөх бизээ. Нэгэн цагт намар оройхон үед өвгөн анчин марал буга намнажээ. Нас өндөр болоод ч тэрүү эсвэл хүч тамир нь барагдаад ч тэрүү алдаж харваад буга шархдаж цойлон холджээ. Анчин араас нь явсаар ойгоос гарч талын дундах жижиг намгийн захад өнөөх буга нь шаварт хэвтэж байхыг үзлээ.
Өмхий үнэрт шаварт хэвтэх буга өвгөн анчнаас өршөөл эрэх мэт дүрэлгэр хархан нүдээр ширтээд байхаар анчин, – Эх байгалиас чамгүй ихийг хүртсээн. Одоо болсон юм байна, үүнээс цааш улай үзэхгүйгээр хадан гэртээ очих минь хэмээн бодлоо.
Өвгөн өмхий үнэрт намгийн орчинд огт ялаа шумуул байхгүйг гайхаж бас түмэн зүйлийн цэцэгс газар булаалдах мэт хачин ихээр ургасныг анзаарчээ.
Өөрөө авлаж шархдуулаад, өөрөө домнон эдгээх гэж оролдвол энэ зэрлэг амьтан яавч ойлгохгүй тэгэхээр зөнд нь орхиод нүд анивал чирч гаргаад ус намгийг цэвэрлэе гэж бодоод явжээ.
Өвгөн нилээд хэд хоногийн дараа намагт очвол өнөөх буга нь цочин үргээд намаг захлан одов гэнэ. Анчин өмхий шаварт булагт учир буйг гадарлаж усыг амсаж үзвэл тагнай хаг ташим хүйтэн, жаахан дарь хүхэр амтагдсан ус байна гэнэ. Үүнээс хойш өвгөн булгаас өглөө бүр ус авч уусаар бие чалх нь сайжирсан гэдгээ.
Хүний бие бахбодь буюу аль нэг эрхтэнд анагаах зохистой нөлөө үзүүлдэг байгалийн усыг рашаан гэдэг. Рашаан нь ямар эрдэс бодис агуулснаас хамаарч гашуун, давслаг, хужирлаг, хүхэрлэг байхаас гадна халуун, хүйтэн байна.
Рашаан усны дэргэдээс чулуун зэвсгийн болон хүрэл зэвсгийн үеийн олдвор, хадны сүг зураг, булш хиргисүүр ихээр олддог нь маш эртнээс рашаан усны анагаах эрхэм чанарыг мэддэг байсны гэрч.
XYI-XYII зуунд Ерөө, Хужирт Шаргалжуут, Хүрэмтийн рашаан усны түүх, ууж, хүртэх арга, хорио цээрийн тухай анхдугаар богд Занабазар, их гүүш Лувсанчүлтэм нарын мэргэдийн бичсэн ном, судар одоо хүртэл улсын төв номын санд хадгалагдаж байна.
Монголын Өмнөговийн Хадат, Хэнтийн Захар мөн Отгонтэнгэрийн Бадархундага, Естийн рашаан усыг элдэв өвчин эмгэгт хэрхэн хэрэглэх тухай эртний хятадын Тан улсын бичигт дурьдсан байдаг.
Монгол улс рашаан усаа 1926 оноос эхлэн шинжлэх ухааны үүднээс судлаж ашиглаж ирсэн. Одоогоор 130 гаруй рашаан судлагдсанаас гадна огт судлагдаагүй 200 гаруй рашаан бий.
Эсгэлэн хүйтэн рашаан нь нүүрс хүчлийн хийтэй, гидрокарбанат кальци, магни ихтэй байдаг. Ийм рашаан Архангайн Бумбат, Орхоны Үүрдийн тохой мөн Дорнодын Цагаан хөндий, Батширээтийн Арангат, Аварга, Төв аймгийн Жанчивлан зэрэг нь дэлхийд нэрд гарсан Нарзан, Карлова, Дарасум зэрэг рашаантай эн зэрэгцэнэ.
Эрдэсжилт багатай халуун рашаан Ононгийн Их халуун, Ерөө, Естий, Хужирт, Могойт, Шаргалжуут, Хөнжлийн рашаан зэрэг нь 25-100 хэм халуун байдаг. Төв аймгийн Хундаган, Бөөрөлжүүт, Дундговийн Олгой зэрэг нь эрдэсжилт ихтэй шорвог дуу хүйтэн рашаан юм.
Монгол рашаан нь байгалиас заяамал эрдэс шим бодис бүхий 70 гаруй махбодыг шингээсэн учир рашааныг эмийн дээд эрхэм хэмээн үздэг.
Рашааны орчимд заавал авхиамядаг, адиваа зэрэг дэгдийн төрлийн цэцэг ургахаас гадна таван салаа, жамъянмядаг, мягмансанж, нохойн хошуу, үнэгэн сүүл, үхэр гонид зэрэг эмийн ургамал ургана.
Монголчууд рашаан усанд ороход заавал дэг, гам барина. Рашаанд орсон хүмүүс наранд огцом халахгүй, сэрүүнд хүйтэнд даарахгүй байхаас гадна бороо, цасанд норох, архи, тамхи зэрэг зүйлсийг хэрэглэхийг цээрлэнэ.
Уламжлалт дэг, гам бариагүй тохиолдолд үхэлд хүрэх үе ч бий. Рашааныг бас задгайгаар өдөр тутам, сар, долоо хоногоор ууж хэрэглэх тохиолдол бий. Рашаан ус бол эмийн дээд эрхэм гэж үздэг тул холбогдох эмчийн заавар зөвлөгөөг дагах нь зүйтэй.
Халуун төрлийн рашааныг ядаргаа, үе мөч, чийг баам, хөгшрөлтийн эсрэг мөн эмэгьэйчүүдийн төрөл бүрийн өвчнийг анагаахад хэрэглэнэ.
Хүйтэн төрлийн рашааныг дотор эрхтэн, элэг, уушиг, бөөр, цөс, дэлүү мөн даралт ихдэлт зэрэгт ууна.
Рашаанаас гадна рашааны шавраар шавар эмчилгээ их хийдэг. Шавраар голдуу үе мөч нуруу сээр мөн арьсны төрлийн өвчинд өргөн хэрэглэнэ.
Сүүлийн үед монгол оронд уул уурхай идэвхтэй хөгжиж байгаль экологийн тэнцвэр алдагдаж байна. Үүнтэй зэрэгцээд, рашаан, булаг, ихээр бохирдож зарим нь ширгэж устаж байна.
Рашаан бол ус. Тийм ч учраас 2013 оныг НҮБ-аас “Усны хамтын ажиллагааны жил” болгон зарласан. Усны асуудал бол улс үндэстэн бүрийн амьдралын эх булаг.
Рашаан бүхнийг хайрлан хамгаалж хүртэх нь хүн бүрийн үүрэг билээ.
Эх сурвалж: Зөв хөгжил групп Булгаа Хроновизор
