“Баруун хайлааст” гэдэг өвөрмөц нэртэй хэсэг хайлаасны төгөл бүхий газар, уулсын бэсрэгхэн нугад байх. Тэр хавиар явсан хүмүүс хөгширсөн хайлаас хийгээд, өмхөрч унасан заримаас нь авч гал түлэх юмсан гэж дор бүрнээ л хошуу дэвсэн хөөрөлдөх. Хэдий тийм ч тэр хавийн хайлааснаас түлшинд хэрэглэсэн хүмүүс байхгүй. Туулын бургас ойрхон байдаг болохоор төдийлөн шунан дурладаггүй байж болох юм. Тухайн үед хайлаастад ойролцоо амьдардаг байсан Батчулуун нэг удаа хониндоо явж байгаад харих зам зуураа баруун хайлаастаар дайрч, өгөршиж унасан хайлааснуудаас даахаараа баглан үүрээд гэртээ харьсан байна.
Өглөө нь Батчулуун хаврын дулаахан наранд биеэ ээж байшингийнхаа үүдэнд сууж байтал гэнэт толгой дээр нь дусаал дусах шиг болжээ. Гараараа илж үзвэл толгой нь хуурай байсан аж. Нэгэнт мал нь бэлчээрт гарсан тул тэрээр малынхаа хойноос Баруун хайлааст руу явж хүрэхэд нэг ямаа нь босож чадахгүй учиргүй орилоод хэвтэж байсан аж. Одоо ч ичигсэд гарч эхэлсэн, ямаа маань могойд л хатгуулсан хэрэг гэж ойлгон нөгөө ямаагаа үүрэн гэртээ аваачиж орхиод эргэн мал руугаа явсан байна.
Энэ үеэс л Батчулууны оюун санаанд өөрчлөлт орж эхэлсэн аж. Бэлчээрт яваа хонио харахад тал нь байхгүй ч юм шиг. Нэг болохоор бүр олон болчихсон ч юм шиг харагдаад байсан ба юу болоод буйгаа үл ойлгох тэрээр нүдэнд харагдсан малаа туугаад харьсан байна. Гэртээ орох гэж явтал хөршийн залуу хэдэн мал туусаар ирсэн бөгөөд, Баагий чи эрүүл биз. Хонио тасалж аваад явчих юм. Тал хонио надад өгөх гээ юу гэхэд нь юу ч харахгүй байна. Би нэг л бишээ гэхэд хөрш нь ч тухайн үед гайхаад л өнгөрч.
Орой нь гэр бүлээрээ цугларан хоол цайгаа идэж байх зуур ээж нь Батчулуунаас ойр зуурын юм асуухад гайгүй хариулж байснаа гэнэт тэс хөндлөнгийн юм яриад эхэлсэн байна. Оройжин утга учир нь олдохгүй юм ярьж, илт дэмийрч гарчээ. Хүүгийнхээ бие сайнгүй болсныг мэдсэн ээж нь хот руу холбоо барьж дүү нарыг нь дуудуулсан байна. Дүү, хүргэн нар нь сандралдан ирж Батчулууныг хот руу авч явсан аж. Согтсон ч төдийлөн дуу аялаад байдаггуй эр, машин хөдөлсөн мөчөөс эхлэн хот орон ортлоо орос дуу дуулсан байна. Өөрөө мэдэж байгаа юм огт байхгүй. Батчулууны ах дүүс түүнийг шууд л нэгдүгээр эмнэлэгт авч очсон аж. Эмч нар үзсэн даруйдаа л мань эрийг Шархадны эмнэлэг явуулах шийдвэр гаргасан бөгөөд эмч нарыг бичиг баримт цэгцлэх хооронд ээж нь эмнэлгээс хүүгээ сэм авч гаран угийн сүсэгтэй нэгэн тул шууд л БЗД-ийн шашны газар авч очсон байна.
Аль л гайгүй сайн гэгддэг лам нараар ном уншуулсан боловч биеийн байдал нь хэвээр л байжээ. Тэгэхээр дүү нар нь мань эрийг дагуулан эмэгтэй лам нар дээр аваачин, хоёр ч удаа лүүжин тавиулсан байна. Энэ үеэс Батчулууны дэмийрэх нь арай гайгүй болжээ. Ар гэрийнхэн нь уйгагүй шашны газраар явж байсан бөгөөд нэг лам наад хүү чинь байгальтай буруу харьцаж, байгалийн далд нөлөөнд автчихсан байна. Би засаад өгье гэснээр сая Баруун хайлаастыг аргадаж, улмаар Батчулууны бие өргөс авчихсан мэт зөв зүгээр болсон аж.
Хэрэв эмч нарын үгэнд орж Шархадны эмнэлэгт хэвтсэн бол тэндээ үхэх байсан байх хэмээн Батчулуун одоо хэр нь ярьж байлаа. Өөрт тохиолдсон үйл явдлыг бусдад ярьж өгснөөр шинээр хөдөө гарсан олон хүмүүсийг болгоомжлоход нөлөөлөн буян болжээ. Түр гал алдаад байсан оторчин айлын эзэн баруун хайлаастын унасан модноос авах гэж явах зам зуураа айлаар орж улмаар Батчулуунтай таараад зогсохгүй, өөрт тохиолдсон зүйлийг хүмүүст ярьж байхтай таарч, ховорхон мэдээлэл авсандаа олзуурхан гэртээ харихдаа хугас шуудай аргал түүгээд очиход эхнэр нь мод авчирна гэсэн яав. Мөс хайлж юм угаамаар байна гэхэд нь Батчулуунд тохиолдсон зүйлийг эхнэртээ ярьж өгөхөд эхнэр нь их л олзуурхан ямар азаар айлд ороов гэж байжээ. Хүний нутагт яваа хүмүүс аль болохоор нутгийн иргэдийн үгийг сонсож явахад аминд өлзийтэй гэдэг нь эргэлзээгүй юм. Хүн хэлэхээс нааш ухаардаггүй гэдэг дээ.
М.Түвшинзаяа
Эх сурвалж: Далд амьдрал
