Монголчууд олон зуун жил уламжилж ирсэн нүүдлийн аж ахуйтай учраас цагаан идээгээ цаг улиралтайгаа зохицуулж эрүүл мэнддээ ч тустайгаар хэрэглэж ирсэн. Гүүний саам хүний биед сайн гэж ярилцдаг. Үхрийн сүүг бид бүхий л цагаан идээндээ түлхүү хэрэглэдэг. Харин хонь ямааны сүү хүний биед ямар ач тустайг, малчид мэдэхээс энгийн иргэд тэр бүр анзаардаггүй болов уу.
Гүүний саам уушгийг төлжүүлдэг
Гүүний саам бүлээн чанартай, амтлаг шим тэжээл ихтэй. Шарыг дарж, халууныг арилгана. Гүүний саамыг халуунаар уух нь элэг, ходоод, уушгины өвчинд нэн сайн гэнэ. Мөн шим тэжээл дутагдах, цусны даралт ихсэх, ам хэл буйл ялбарах зэрэгт гүүний сүүг бүлээнээр нь ууж эмчилэх хэрэгтэй. Гэхдээ онолын үндсэнд бичихдээ гүү, илжиг зэрэг битүү туурайтны сүү уушгийг төлжүүлдэг гэдэг боловч оюун ухааныг мунхруулна хэмээн бичсэн байдаг аж.
Гүүний сүүний найрлаганд зэс, төмөр, кобальт, кальци, фосфор, витамин, лейцин, изолейцин, ванил, фенилалалин, метионин, зэрэг үл орлох амин хүчил агуулагддаг байна. Түүнчлэн гүүний сүүнд , сахар 6.7%, Хуурай бодис 10.1 %, Ус 89.1 %, Өөх тос 1.6%, Уураг 1.5-2 % хувиар агуулагддаг аж.
Саамыг эмчилгээний журмаар хэрэглэхдээ арван өдөр дарааллан уух ёстой байдаг. Ингэхдээ эхний өдөр 50 граммыг өглөө, өдөр, орой гэсэн байдлаар гурван удаа хэрэглэх ёстой. Энэ мэтчилэн хоёр дахь өдөр, гурав дахь өдөр гээд эхний таван өдөр уух хэмжээгээ 50 граммаар нэмэгдүүлэх ёстой юм байна. Ингээд зургаа дахь өдрөө тав дахь өдрийн хэмжээнд буюу 250 граммыг ууж давтана.
Харин долоо дахь өдрөөс уух хэмжээгээ өдөр өдрөөр 50 граммаар багасгаад нийт арван өдөр уух ёстой байдаг байна.
Үнээний сүү саасан даруйдаа рашаан мэт
Үнээний сүүг Монголчууд өдөр тутмынхаа амьдралд байнга хэрэглэдэг. Гүүний сүүг бодвол бага зэргийн сэрүүн чанарых. Тамирыг сайжруулах, оюуныг чадавхжуулах, хий шарыг арилгах, бадганыг төлжүүлэх, нойрыг сайжруулах чадалтай.
Үнээний сүүг саасан даруйдаа рашаан мэт хэмээн харьцуулж эртний ном сударт тэмдэглэгдсэн байдаг байна. Монголчууд эртнээс үнээний сүүг олон өвчинг анагаах увидастай хэмээн үздэг. Тухайлбал 250 грамм сүүг 50 грамм бал, бага зэрэг сонгины шүүстэй хольж буцалгаад өлөн уувал хоргослож хатахыг зогсооно гэдэг.
Мөн зүрхний хийг дарахад үнээний сүүнд задь буцалгаж өгнө. Үхрийн сүүнд В12, А, витамин уураг, тос, нүүрс ус агуулагддаг байна.
Хонины сүү
Хонины сүү ходоодны хоолны шингэлтийг сайжруулж, хийг дарах чадалтай. Гэхдээ Зүрхний өвчинд муу нөлөөтэй гэдгийг анхаарах нь зүйтэй.
Хөгшид болон удаан хугацаагаар бие нь өвдсөн тамир нь сульдсан хүмүүст сүүнд, бурам, шар тос нэмж буцалгаж уувал сайн. Мөн бам өвчний үед сүүгээ саангуутаа бүлээн дээр нь уухад тустай гэнэ. Хонины сүү нэг өвчинд тустай нь бусад сүүтэй харьцуулахад зарим өвчинд халтай болохыг анхаарах нь чухал юм. Тухайлбал хий өвчинд маш тустай боловч бадганыг үүсгэдэг байна. Хонины сүүнд уураг, өөх тос, нүүрс ус, амин дэм, A, В2, С төмөр кальци, фосфор кали агуулагддаг аж.
Ямааны сүү хордлого тайлдаг
Сэрүүн чанарын энэхүү сүү нь тамирыг сайжруулж биед тустай. Хордлого тайлж шарыг дарах халууныг арилгах шидтэй байна. Уушгины өвчин, амьсгаа давхцах, цусны өвчин, шар халуун хижиг өвчин, шингээлт муудсан хүмүүст нэн сайн. Зарим номонд ямааны сүү амьсгаадах өвчнийг арилгадаг хэмээн бичсэн байдаг байна.
Ингэний сүү сүрьеэ өвчинд тустай
Ингэний сүүний илчлэг нь гүү, болон үнээний сүүнээс илүү байдаг. Хүний биеийн яс, шөрмөсийг чийрэгжүүлж, хийг арилгах увидастай аж. Сүрьеэ өвчнийг анагаах, мөн урьдчилан сэргийлэхэд хэрэглэдэг. Мөн элэгний хийг анагаадаг. Халуунаар нь хэвлий хөөх, усан суваг хаван, хошногны гөвдрүү өвчнийг анагаах чадалтай аж.
Зарим ном сударт цөсний архаг өвчнийг анагаадаг бөгөөд могойд хатгуулсан шархыг угаавал сайн хэмээсэн байдаг байна. Найрлаганд нь уураг, альбумин, глобулин их хэмжээтэй, өөх тос витаминаар баялаг байдаг.
Сарлагийн сүү цацраг идэхт бодисын нөлөөллөөс хамгаална
Зүрх бөөрний хийг дарахад бага зэрэг задь болон сүгмэлтэй чанаж уувал тустай. Мөн судасны хатуурал, цацраг идэвхт бодисын нөлөөллөөс хамгаалдаг байна. Найрлаганд нь A, В12, Е витамин, макрофаг агуулдаг аж.